Aktywność poznawcza i społeczna jako czynniki pozwalające ograniczyć ryzyko rozwoju otępienia

Starzenie się społeczeństwa prowadzi do zwiększenia liczby osób z otępieniem, w którego przypadku wiek jest jednym z najistotniejszych czynników ryzyka. Pozostałe czynniki, czyli wykształcenie, styl życia, aktywność umysłową i socjalną można kształtować, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju otępienia. Obecnie nie wynaleziono terapii mogącej trwale powstrzymać istniejący proces chorobowy. Nie można cofnąć zmian neuropatologicznych leżących u podłoża chorób przebiegających z otępieniem, ale realne jest przesunięcie w czasie momentu pojawienia się pełnych objawów, które nieuchronnie doprowadzają do utraty samodzielności w życiu codziennym, a więc wymuszają konieczność zagwarantowania pacjentowi całodobowej opieki.
Niskie wykształcenie to jeden z najważniejszych czynników rozwoju otępienia. Posiadanie wyższego wykształcenia nie tylko opóźnia wystąpienie wczesnych symptomów otępienia, ale również spowalnia rozwój schorzenia. Wyższe wykształcenie jest częścią rezerwy poznawczej (CR), czyli umiejętności i strategii umysłowych koniecznych do efektywnego sprostania złożonym zadaniom. Rezerwa poznawcza nie jest stała, da się ją powiększać i wzmacniać na każdym etapie życia, co potencjalnie zmniejsza ryzyko otępienia. Do głównych wyznaczników CR zalicza się: liczbę lat formalnej edukacji, liczbę ukończonych fakultetów, kursów oraz szkoleń, znajomość i czynne używanie języków obcych, rodzaj pełnionych funkcji zawodowych, hobby, zainteresowania. Do wzbogacania rezerwy przyczyniają się: czytanie, podróżowanie, używanie nowoczesnych urządzeń.
Czytanie to najłatwiej dostępna forma aktywności poznawczej pomocna w zapobieganiu rozwoju otępienia. Wraz z aktywnością fizyczną może o 25% obniżyć prawdopodobieństwo rozwinięcia się omawianego schorzenia, a dodatkowo wzmacnia działanie protekcyjne aktywności umysłowej u osób starszych, które były czynne poznawczo w młodości i wieku średnim. Popularne rozrywki umysłowe (krzyżówki, sudoku) pozwalają osiągnąć spowolnienie tempa narastania zmian u pacjentów, u których już rozwinęło się otępienie. Rozwiązywanie krzyżówek ma charakter językowy, pomaga ocenić umiejętność do wydobycia posiadanej wiedzy, uczy nowych słów i odpowiadających im znaczeń. Istotne jest, iż łatwe krzyżówki o nierosnącym stopniu trudności nie odznaczają się wybitnym działaniem ochronnym przed pojawieniem się otępienia. Badacze podkreślają, iż charakter protekcyjny mają nowe zadania, nieznane bodźce i coraz bardziej skomplikowane wyzwania umysłowe. Warunki te spełnia sudoku, gdyż w ich rozwiązywanie zaangażowane są: pamięć operacyjna, zdolności analityczne i matematyczne, pamięć epizodyczna, która słabnie z wiekiem. Niewątpliwą zaletą sudoku jest ich stopniowalna trudność.
Podobnie jak aktywność poznawcza, zaangażowanie w życie społeczne może się przekładać na zmniejszone ryzyko rozwoju otępienia. Badania potwierdzają, że styl życia, w którym jest miejsce na aktywność społeczną, wiąże się ze zwolnieniem tempa narastania zaburzeń poznawczych u starszych zdrowych osób, co może przyczynić się do odroczenia w czasie momentu pojawiania się otępienia. Wiele aktywności intelektualnych obejmuje czynnik społeczny, a ten nie tylko wzmacnia rezerwę poznawczą, lecz także zapobiega rozwojowi depresji, będącej czynnikiem ryzyka otępienia. Im więcej aktywności społecznej, tym silniejsze jej oddziaływanie protekcyjne, ale dotyczy to jedynie aktywności społecznych w klasycznym rozumieniu, wymagających bezpośrednich kontaktów z innymi osobami, a nie działań podejmowanych na portalach społecznościowych.