Starzenie się społeczeństwa powoduje wzrost częstotliwości występowania przewlekłej choroby nerek (w skrócie CKD). Jest to schorzenie, w którym nerki nie są zdolne do skutecznego oczyszczenia ustroju z pozostałości przemiany materii oraz dochodzi do zaburzeń w wydalaniu sodu, potasu i fosforu. Jako przyczyny rozwoju tej choroby należy upatrywać cukrzycę typu II w połączeniu z otyłością i nadciśnieniem tętniczym. Niezwykle istotnym staje się fakt wczesnego wykrycia CKD i wprowadzenia modyfikacji w jadłospisie, aby zapewnić dobre wyrównanie metaboliczne poprzez wyeliminowanie bądź ograniczenie w diecie składników obciążających prace nerek i prowadzących do tworzenia się toksycznych produktów przemiany materii. Odpowiednio dobrany jadłospis łagodzi objawy mocznicy, takie jak nudności, wymioty, bóle głowy, osłabienie.
Zalecenia żywieniowe różnią się zależnie od etapu przewlekłej niewydolności nerek.
I etap – niewydolność utajona, gdzie nie występują restrykcje dietetyczne
II etap – niewydolność wyrównana
III etap – niewydolność niewyrównana
IV etap – niewydolność schyłkowa, podczas której może istnieć konieczność zastosowania leczenia nerkozastępczego
Kaloryczność diety
Kaloryczność posiłków musi być indywidulanie dobrana do masy ciała, stadium niewydolności nerek i innych chorób współistniejących. W I i II etapie choroby osoby otyłe winny zmniejszyć masę ciała, co wpływa na spowolnienie procesu uszkodzenia nerek. W III i IV etapie choroby często dochodzi do występowania niedożywienia białkowo-energetycznego u pacjentów z powodu mniejszej od zapotrzebowania energetycznego dobowej podaży energii. Istotna jest kontrola utraty beztłuszczowej masy ciała i regularna aktywność fizyczna. U seniorów powyżej 60 roku życia dobowe zapotrzebowanie na energię wynosi 30-35 kcal/kg masy ciała, ze względu na skłonność do obniżania się beztłuszczowej masy ciała i małą aktywność fizyczną.
Białko
Podstawowym zaleceniem w przewlekłej niewydolności nerek jest ograniczenie podaży białka, gdyż w wyniku jego trawienia wytwarzane są uboczne i niepożądane produkty przemiany materii (puryny, mocznik, kreatynina). Ponadto dieta niskobiałkowa powoduje zmniejszone spożycie fosforu i sodu. Wielkość podaży białka trzeba ustalać zależnie od etapu uszkodzenia nerek zdiagnozowanego przy użyciu wskaźnika przesączania kłębuszkowego (GFR). Pełnowartościowe białko zwierzęce należy spożywać w ilości 1 g/kg masy ciała na dobę, jeśli GFR przekracza 30-40 ml/min, gdy wskaźnik maleje należy zmniejszyć spożycie białka do 0,6-0,8 g/kg masy ciała na dobę, ale o tym musi zadecydować lekarz.
Tłuszcze
Przewlekłej chorobie nerek towarzyszą zaburzenia gospodarki lipidowej w postaci podwyższonego stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL oraz trójglicerydów. Tłuszcze powinny pokryć do 35% zapotrzebowania energetycznego, z czego poniżej 7% może pochodzić z tłuszczów nasyconych. Nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol odnajdziemy w tłustych mięsach i wędlinach, podrobach, tłustym mleku, serach żółtych i topionych, żółtku jaj. Dzienne spożycie cholesterolu nie może być większe niż 200 mg. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 powinny dostarczyć do 30% energii dobowej. Kwasy omega-3 odnajdziemy w tłustych rybach morskich, oleju sojowym, lnianym, rzepakowym, z kolei kwasy omega-6 występują w oleju słonecznikowym i kukurydzianym.
Węglowodany
Cukry mają pokryć do 60% dobowej podaży energii, przy czym powinny to być węglowodany złożone, które występują w pełnoziarnistym pieczywie, brązowym ryżu, makaronie razowym, kaszach, płatkach owsianych i warzywach. Dobowa ilość błonnika w diecie osoby chorej to 20-30 g.
Potas
CKD powoduje ograniczoną zdolność do wydalania potasu prze nerki, więc trzeba zmniejszyć ilość tego składnika w diecie. W III i IV stadium choroby dobowa podaż potasu wynosi 2-3 g. Należy zminimalizować występowanie w diecie następujących produktów: konserwy mięsne i rybne, czerwone mięso, czekolada i wyroby czekoladowe, kakao, nasiona roślin strączkowych, ziemniaki, marchew, pomidory.
Sód
Zmniejszona zdolność do usuwania sodu z organizmu wywołuje konieczność ograniczenia jego spożycia. Trzeba zmniejszyć zawartość w jadłospisie produktów, takich jak: wędzonki, konserwy, marynaty, wędliny, sery żółte, kiszonki, solone przekąski, koncentraty z domieszką glutaminianu sodu.
Fosfor
Spożywanie posiłków z dużą zawartością fosforu może wywołać powstanie zwapnień tkanek miękkich, ścian naczyń krwionośnych. Aby obniżyć ilość fosforu dostarczanego z posiłkami, należy ograniczyć spożywanie serów żółtych, topionych i pleśniowych, podrobów, ryb wędzonych, płatków zbożowych, pieczywa razowego, suszonych owoców, jaj.
