Uznanie za niegodnego dziedziczenia jest to instytucja, która pozwala na wyłączenie od dziedziczenia spadkobiercy, który dopuścił się nagannych zachowań wobec spadkodawcy. W takim przypadku spadkobierca będzie traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku i nie uzyska żadnej części spadku.
Katalog przyczyn, które mogą stanowić podstawę uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia jest zamknięty. Wystąpienie innych niż wymienione poniżej przyczyn nie spowoduje uznania danej osoby za niegodną dziedziczenia. Kodeks cywilny określa trzy przyczyny polegające na tym, że spadkobierca:
- dopuścił się umyślnego ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Przedmiotowa regulacja ma chronić zasady społeczne o charakterze moralno – obyczajowym. Według powszechnie akceptowanych norm zarówno moralnych, etycznych, jak i przyjętych zwyczajów niewłaściwym oraz budzącym sprzeciw społeczeństwa, byłoby dopuszczenie do udziału w spadku osoby, która dopuściła się względem spadkodawcy czynów niegodnych, rażąco sprzecznych z przyjętymi obyczajami np. ciężko pobiła spadkodawcę, groźbą nakłoniła spadkodawcę do sporządzenia testamentu o korzystnej dla niej treści. Przepis ten ma chronić spadkodawców, aby ich majątek nie przeszedł na osobę, która z uwagi na swoje zachowanie nie powinna go otrzymać.
Uznanie spadkobiercy za niegodnego następuje już po śmierci spadkodawcy. Toczy się ono w postępowaniu sądowym, dlatego też należy wnieść pozew o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Z powództwem może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny, to znaczy osoby, które dziedziczyłyby w miejsce osoby niegodnej oraz mają w tym interes majątkowy. To sąd każdorazowo będzie badał, czy dana osoba może wytoczyć powództwo o uznanie za niegodnego.
Ciężar udowodnienia istnienia jednej z przesłanek spoczywa na osobie, która występuje do sądu z pozwem, dlatego też należy już na etapie przygotowywania pisma powołać wszelkie możliwe dowody m.in. przedstawić dokumenty, zgłosić świadków.
Nawet jeżeli zostało już przeprowadzone po spadkodawcy postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, to można wystąpić z powództwem o uznanie za niegodnego. Jeżeli sąd orzeknie, że dana osoba jest niegodna dziedziczenia, to umożliwi to żądanie zmiany postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku.
Spadek, który miał przypaść niegodnemu mocą ustawy przechodzi na spadkobierców, którzy doszliby do dziedziczenia, gdyby uznany za niegodnego nie dożył otwarcia spadku. Uznanie za niegodnego pozbawia również spadkobiercę prawa do otrzymania zachowku.
