Celiakia (choroba trzewna) jest jedną z form reakcji alergicznej, została ona opisana ponad 60 lat temu przez Williama Dicke. Choroba występuje najczęściej u osób predysponowanych genetycznie i dotyka pacjentów w każdym wieku. W przypadku rozpoznania celiakii u osoby w wieku podeszłym, powinno być wykluczone współistnienie procesu złośliwego. Nowotwory przewodu pokarmowego w omawianej chorobie mogą dotyczyć 15% nieleczonych pacjentów. Ryzyko to spada po 5 latach stosowania diety bezglutenowej do poziomu odpowiedniego dla populacji ogólnej. Klinicznie choroba trzewna manifestuje się objawami złego wchłaniania lub zmianami patologicznymi przewodu pokarmowego, które ustępują pod wpływem eliminacji glutenu z diety. Patogeneza celiakii pozostaje nadal niewyjaśniona do końca. Prawdopodobnie o rozwoju choroby decyduje kilka czynników: genetyczny, metaboliczny, immunologiczny i infekcyjny, czyli środowiskowy. Przeprowadzenie badań diagnostycznych jest wskazane u krewnych pierwszego stopnia (dzieci, rodzeństwo) osób z celiakią, ponieważ ryzyko rozwinięcia się u nich choroby trzewnej jest dziesięciokrotnie wyższe niż w populacji ogólnej. Objawy schorzenia ze strony przewodu pokarmowego to: biegunka tłuszczowa, wzdęcia i bóle brzucha, nudności i wymioty. Inne objawy to: apatia i osłabienie, nadmierna nerwowość, bóle kostne, osłabienie siły mięśni, bolesne kurcze mięśni, skłonność do krwawień i sińców. Powikłaniami nieleczonej celiakii są zaburzenia wchłaniania białek i tłuszczów (oraz rozpuszczalnych w nich witamin A, D, E, K), osteoporoza, niedokrwistość z niedoboru żelaza i kwasu foliowego, zwiększona liczba płytek krwi, chłoniak jelita, rak gruczołowy jelita cienkiego, zwiększone ryzyko raka jamy ustnej, przełyku, dwunastnicy, jelita grubego, depresja.
Leczenie choroby trzewnej polega na stosowaniu przez całe życie diety bezglutenowej. Wykluczenie glutenu z diety pozwala na poprawę stanu zdrowia w ciągu 2 tygodni. Produkty niewskazane w diecie osoby chorej na celiakię to pszenica (również orkisz), jęczmień, żyto, owies. Do produktów bezglutenowych zaliczamy takie produkty jak: kukurydza i jej przetwory, ryż, ziemniaki, soja, soczewica, groch, proso, gryka, amarantus, orzechy, jaja, nieprzetworzone mięso i ryby, owoce i warzywa, mleko i przetwory mleczne, oleje roślinne, masło, margaryna. Konsumenci nie zawsze zdają sobie sprawę, że źródłem glutenu mogą być produkty, które zwyczajowo uznaje się za bezglutenowe. Osoby pozostające na diecie eliminacyjnej powinny wnikliwie czytać skład produktu podany na etykiecie np. określenia „skrobia pszenna”, „skrobia żytnia” oznaczają obecność glutenu w produkcie. Należy sprawdzać, czy przepisane leki, zwłaszcza te stosowane przewlekle, nie zawierają glutenu. U osób szczególnie wrażliwych dieta zawierająca nawet mniej niż 1 mg glutenu na 100mg produktu może wywołać objawy niepożądane. Oprócz przestrzegania diety u niektórych pacjentów może istnieć potrzeba suplementacji żelaza, kwasu foliowego, wapnia i witaminy B12.
