Objawy i zapobieganie zmniejszeniu oraz osłabieniu siły mięśni u seniorów

Proces starzenia wiąże się z licznymi zanikami oraz upośledzeniem funkcji tkanek i narządów. Mięśnie szkieletowe w wieku podeszłym tracą masę, stają się mniej wytrzymałe i wydajne. Te niekorzystne zmiany doprowadzają do upośledzenia sprawności fizycznej, a nawet inwalidztwa osób starszych. Zmniejszenie masy mięśni szkieletowych ze współwystępującym osłabieniem mięśniowym lub obniżoną sprawnością fizyczną, nazywamy sarkopenią. U młodych osób całkowita masa mięśni szkieletowych stanowi 45% ciężaru ciała i zmniejsza się do około 27% u osób po 70 roku życia. Począwszy od wieku średniego, co roku człowiek traci koło 1% masy mięśniowej. Spadek siły mięśniowej między 50 a 70 rokiem życia wynosi 30% i kolejne 30% między 70 a 80 rokiem życia. Sarkopenia może wynikać z różnych przyczyn, a jej następstwa mogą być odmienne. Jeśli poza wiekiem i predyspozycjami genetycznymi nie zdiagnozowano żadnych czynników etiologicznych sarkopenii, określa się ją jako pierwotną, a w przypadku zdiagnozowania jej pochodzenia mówimy o sarkopenii wtórnej. Wtórna sarkopenia występuje w przebiegu chorób zapalnych (reumatoidalne zapalenie stawów) oraz wyniszczających (niewydolność serca, choroba nowotworowa). Za ważny czynnik progresji sarkopenii uznaje się anoreksję. Na pojawienie się zaburzeń odżywiania w wieku podeszłym wpływają takie czynniki jak: zmiany hormonalne, gorsze odczuwanie smaku i zapachu, zły stan uzębienia, otępienie, depresja, przyjmowane leki, samotność, ubóstwo. Brak regularnego skurczu mięśni powoduje ich stopniowy zanik i zmniejszenie siły mięśni. Przy małej aktywności fizycznej, wynikającej z własnego wyboru lub z choroby dochodzi też do przyrostu tkanki tłuszczowej w obrębie mięśni i wątroby, co skutkuje rozwojem insulinooporności.
Objawy sarkopenii to osłabienie mięśniowe, szybko występujące zmęczenie, niska wytrzymałość na wysiłek, zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej, chudnięcie. Czasami dochodzi do zaburzeń defekacji i utrudnionego oddychania, co jest konsekwencją osłabienia przepony. Utrata masy mięśniowej oznacza również zmniejszenie rezerw energetycznych, co prowadzi do zaburzeń termoregulacji i braku gorączki jako sygnału obronnego przy zakażeniach. Chorzy z ciężką sarkopenią są niezdolni do samodzielnego funkcjonowania, pojawia się zależność od innych. Często dochodzi też do wystąpienia apatii, depresji, zaburzeń lękowych. Do innych powikłań sarkopenii zalicza się rozwój osteoporozy, upadki i urazy. Ryzyko złamania szyjki kości udowej jest bardziej związane z obniżoną siłą i masą mięśniową niż z całkowitą masą ciała. Sarkopenia zwiększa częstość hospitalizacji pacjentów, stwarza konieczność zapewnienia opieki długoterminowej.
Ważnym zadaniem terapeutycznym jest zmiana stylu życia seniorów polegająca na zwiększeniu aktywności fizycznej w połączeniu z właściwie dobranym pod względem jakości sposobem żywienia. Jedynie trening oporowy (siłowy) jest udowodnionym sposobem walki z sarkopenią, prowadzącym do utrzymania samodzielności i dobrego samopoczucia. Dzięki ćwiczeniom oporowym można uzyskać przyrost masy i siły mięśniowej. Trening siłowy u seniorów skutkuje poprawą zdolności chodzenia, wchodzenia po schodach, zachowania równowagi, podnoszenia cięższych przedmiotów. Optymalne efekty można uzyskać stosując przemyślany i racjonalny trening mieszany oporowo-wytrzymałościowy. Odpowiedniej dieta bez treningu oporowego jest mało skuteczna w przeciwdziałaniu sarkopenii. Spożywanie przez osoby starsze około 20-30 gram białka z każdym posiłkiem daje maksymalny efekt pobudzający syntezę białek mięśniowych. Mało efektywne jest przyjmowanie białka ponad zalecane dzienne spożycie.