Z zaparciem mamy do czynienia, gdy częstotliwość wypróżnień jest mniejsza niż typowa dla danej populacji, a sposób wypróżniania sprawia dyskomfort. Z wiekiem częstość zaparć wzrasta, po 65 roku życia schorzenie może wystąpić u 30-40% społeczeństwa, a zwłaszcza u pacjentów zamieszkałych w domach pomocy społecznej. Oddawanie stolca rzadziej niż 3 razy w tygodniu jest zjawiskiem nieprawidłowym. Wg Amerykańskiego Kolegium Gastroenterologów i Amerykańskiego Towarzystwa Gastroenterologów powyższy objaw musi występować co najmniej 3 miesiące, aby móc postawić rozpoznanie schorzenia. Oprócz rzadko występujących wypróżnień pojawiają się następujące problemy w oddawaniu stolca:
– uczucie niepełnego wypróżniania
– wydalanie twardego lub zbitego stolca
– parcie na stolec, trudności z defekacją
– długi czas wydalania kału
U osób w wieku podeszłym dochodzi do wystąpienia zmian anatomicznych oraz czynnościowych odbytu i dna miednicy. Z wiekiem obniża się spoczynkowe ciśnienie zwieracza odbytu. Same zmiany czynnościowe jelita grubego są jednak niewystarczające dla wywołania zaparć, chyba że osoba starsza zażywa leki o działaniu niepożądanym zapierającym:
– antydepresanty
– leki przeciwdrgawkowe
– leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona
Co prowadzi do wystąpienia zaparć u seniorów:
– zbyt mała podaż płynów
– dieta ubogobłonnikowa
– niedostateczna kaloryczność diety
– brak ruchu
– zbyt mała siła mięśni brzucha
– stosowanie problemy w oddawaniu stolca np. w chorobach neurologicznych, endokrynologicznych, mięśniowych
Leczenie zaparcia w wieku podeszłym rozpoczyna się od metod niefarmakologicznych, czyli zwiększenia podaży błonnika i płynów w jadłospisie oraz uprawiania dostosowanego do wieku treningu fizycznego. Senior powinien próbować podjąć próbę oddania stolca rano po przebudzeniu się lub 30 minut po spożyciu posiłku. Osoby starsze, a zwłaszcza te po 85 roku życia piją zbyt mało płynów w ciągu doby. Istotne jest, aby namawiać osoby w wieku podeszłym do wypijania większej ilości wody, nawet o 0,5 litra na dzień. Wyjątkiem są osoby z niewydolnością nerek, nadciśnieniem wrotnym i towarzyszącym wodobrzuszem, które nie muszą zwiększać objętości płynów w diecie. Należy zwiększyć też podaż włókna pokarmowego w jadłospisie seniora do około 30 gramów na dobę, aby zapewnić prawidłową pracę jelit i poprawić naturalny odruch defekacji.
Skutki niepożądane stosowania leków przeczyszczających
Gdy metody niefarmakologiczne zawodzą, pozostaje zastosować leki przeczyszczające. Niestety ryzyko wystąpienia objawów ubocznych u osób w wieku podeszłym jest wyższe niż u osób młodszych, ze względu na występowanie chorób współtowarzyszących objawiających się niewydolnością narządów, występowaniem zaburzeń wodno-elektrolitowych. Preparaty z dodatkiem błonnika mogą wywołać niedrożność przewodu pokarmowego, gdy zostaną zażyte w zbyt dużej dawce i bez wystarczającej ilości płynu. Leki przeczyszczające osmotyczne mogą skutkować zaburzeniami elektrolitowymi. Objawy pod postacią wzdęć, gazów, bólów brzucha występują jako działania uboczne metabolizmu tego typu leków. Preparaty zmiękczające stolec mogą doprowadzić do wyciekania oleistego płynu z odbytu. Osoby z zaburzeniami połykania i predyspozycją do zachłystowego zapalenia płuc nie powinny stosować płynnej parafiny.
Powikłania związane z występowaniem zaparcia
Osoby starsze cierpiące na miażdżycę tętnic mózgowych i tętnic wieńcowych na skutek nadmiernego parcia podczas defekacji, mogą doznać epizodów utraty przytomności i bólów wieńcowych. Zaczopowanie kału w jelicie grubym przyczynia się do rozwoju niedrożności jelita i powstania wrzodów kałowych. Wrzody spowodowane martwicą błony śluzowej mogą skutkować perforacją jelita. U seniorów może wystąpić też owrzodzenie odbytnicy bez zalegania kału w schorzeniu zwanym zespołem samotnego wrzodu odbytnicy.
