W poprzednim artykule omówiona została ogólnie instytucja ubezwłasnowolnienia. Wskazany został przede wszystkim podział ubezwłasnowolnienia na całkowite i częściowe. W niniejszym artykule szczegółowo omówimy pierwszą z nich, tj. ubezwłasnowolnienie całkowite.
Ubezwłasnowolnienie całkowite może zaistnieć tylko w przypadku utraty przez osobę fizyczną pełnej zdolności do czynności prawnych. Artykuł 13 § 1 Kodeksu cywilnego wskazuje, że ubezwłasnowolnioną całkowicie może być osoba fizyczna, która ukończyła trzynaście lat. Ponadto w chwili orzekania w przedmiotowej kwestii muszą być spełnione łącznie dwie przesłanki. Po pierwsze, osoba której dotyczy wniosek jest chora psychicznie, niedorozwinięta umysłowo lub dotknięta innego rodzaju zaburzeniami, wynikającymi w szczególności z pijaństwa lub narkomanii. Po drugie, osoba wskutek jednej z wyżej wymienionych chorób, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską, o czym wskazuje art. 13 § 2 Kodeksu cywilnego. Opiekunem powinien być w pierwszej kolejności małżonek tej osoby, a jeśli nie jest to możliwe, któryś z rodziców. Dopiero, gdy nie ma innej możliwości Sąd może ustanowić opiekunem inne osoby.
Wskazać również należy, że osoba nieposiadająca zdolności do czynności prawnych, a więc będąca osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie nie może dokonywać czynności prawnych – taka czynność prawna staje się wówczas nieważna. Czynności w imieniu takiej osoby i ze skutkiem prawnym może dokonać jedynie jej przedstawiciel ustawowy, czyli rodzic bądź opiekun. Wyjątkami od przytoczonej powyżej reguły są umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, wówczas umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych (art. 14 § 2 Kodeksu cywilnego), np. drobne zakupy, kupno biletu autobusowego lub żywności, korzystanie z usług, tj. fryzjer, kosmetyczka. Kwestia ta została omówiona w artykule – „Czym są umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego?”.
W przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego istotną kwestią jest przeniesienia na przedstawiciela ustawowego osoby ubezwłasnowolnionej prawa do decydowania w sprawach leczenia tej osoby. Obowiązkiem przedstawiciela ustawowego jest dbanie przede wszystkim o zdrowie tej osoby. To właśnie on, między innymi wyraża za osobę ubezwłasnowolnioną zgodę na operację czy też na przyjęcie do szpitala.
Jednakże nie każda czynność prawna może być dokonana przez przedstawiciela ustawowego. Może on bowiem występować w imieniu reprezentowanego z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej. Nie mogą oni między innymi dokonywać czynności mających charakter ściśle osobisty. Przykładem może być sporządzenie bądź odwołanie testamentu w imieniu reprezentowanego, o którym mowa jest w art. 944 Kodeksu cywilnego.
