Witamina B12 (kobalamina) jest witaminą rozpuszczalną w wodzie, jej głównym źródłem jest mięso, a zwłaszcza wątroba i nerki. Do tej pory nie odkryto zawartości witaminy B12 w pokarmach pochodzenia roślinnego. Wspomniana witamina magazynowana jest w wątrobie, a zapasy te mogą wystarczyć na około 5-10 lat, co sprawia, że pierwsze objawy niedoboru kobalaminy występują dopiero po kilku latach niedostatecznej podaży witaminy w diecie. Witamina B12 odgrywa ważną rolę w licznych procesach metabolicznych przebiegających w komórkach szybko dzielących się, takich jak komórki krwi, tkanka nerwowa, układ pokarmowy, skóra.
Przyczyny niedoboru omawianej witaminy u osób starszych to: zbyt mała podaż, zaburzone uwalnianie w przewodzie pokarmowym z białek wiążących, choroba Addisona-Biermera. Główną przyczyna niedostatecznego dostarczania witaminy B12 do ustroju jest jej niedobór w spożywanych pokarmach. Jeśli do niskiego spożycia produktów bogatych w kobalaminę dołączą się zaburzenia jej wchłaniania z żywności, niedobory witaminy mogą być znaczne. Zespół złego wchłaniania witaminy B12 z pożywienia uznaje się za główną przyczynę niedoboru kobalaminy w wieku podeszłym (60-70% przypadków). Choroba Addisona-Biermera (zanikowe zapalenie żołądka typu A) odpowiada za 15-25% przypadków niedoborów omawianej witaminy. Często zaburzenia wchłaniania kobalaminy wywołane są zanikowym zapaleniem żołądka typu B, przez co dochodzi do zmniejszonego wchłaniania witaminy B12 z żywności. Wśród przyczyn zanikowego zapalenia żołądka typu B można wymienić infekcję Helicobacter pylori. U osób po 65 roku życia cierpiących z powodu infekcji H. pylori stężenie witaminy B12 i kwasu foliowego jest niższe niż u ich rówieśników bez potwierdzonej infekcji bakteryjnej. Zakażenie omawianą bakterią może być czynnikiem przyspieszającym powstanie zanikowego nieżytu żołądka.
Objawy niedoboru witaminy B12 to chudnięcie, nudności, przedwczesne siwienie, żółto-cytrynowy odcień skóry, wstręt do mięsa i potraw smażonych, zażółcenie białkówek, osłabienie wzroku, utrata czucia głębokiego i w konsekwencji niestabilność chodu. Niedostateczna ilość kobalaminy w organizmie może prowadzić do rozwoju niedokrwistości makrocytarnej z obecnością dużych krwinek we krwi obwodowej (wysoki wskaźnik MCV). Niedokrwistość ta przejawia się pod postacią symptomów neurologicznych, które mogą wystąpić bez uwidocznionych objawów anemii. Dysfunkcje neurologiczne to uczucie drętwienia, parestezje, objaw Lhermitte’a – uczucie prądu przechodzącego wzdłuż kręgosłupa przy pochylaniu głowy do przodu (bywa, że jest to pierwszy przejaw niedoboru witaminy B12).
Deficyt kobalaminy i kwasu foliowego diagnozuje się u znacznego odsetka seniorów. W przebiegu tego niedoboru zaobserwowano zaburzenia depresyjne, niepokój psychoruchowy, łagodne zaburzenia pamięci, ospałość, apatię. W przypadku długotrwałego lub bardzo nasilonego ubytku witaminy B12 mogą pojawić się ostre zespoły psychotyczne. Niekiedy zaburzenia psychiczne są jedynym objawem niedoboru kobalaminy. Uzupełnienie deficytu witaminy B12 może poprawić skuteczność terapii lekami przeciwdepresyjnymi.
Dzienne zapotrzebowanie na wspomnianą witaminę to około 2,4 mikrogramy u osób dorosłych. Z uwagi na to, iż jej podaż w diecie osób starszych jest niewystarczająca, a wraz z zaawansowanym wiekiem pacjenta rośnie częstość występowania zaburzeń wchłaniania witaminy B12 z pokarmów, to zapotrzebowanie winno być pokryte za pomocą zażywania preparatów witaminowych. Terapią substytucyjna może odbywać się drogą doustną lub parenteralną (postać domięśniowa kobalaminy). Jako uzupełnienie terapii powinno się wdrożyć do jadłospisu produkty bogate w białko zwierzęce.
