W wysoko uprzemysłowionych krajach w XXI wieku, na skutek łatwiejszej dostępności do przetworzonej żywności, zwiększyła się konsumpcja produktów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe oraz sód, przy jednoczesnym zmniejszonym spożyciu nienasyconych kwasów tłuszczowych, błonnika i witamin. Równocześnie doszło do ograniczenia dobowej aktywności fizycznej u ludzi. Te czynniki predysponują do rozwoju cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, otyłości, hiperlipidemii. Skutki poszczególnych jednostek chorobowych sumują się i dochodzi do ich wzajemnego wzmocnienia. Funkcjonuje kilka definicji zespołu metabolicznego, a każda z nich zawiera nieco inne kryteria rozpoznania.
Najczęściej stosowana i najbardziej uniwersalna definicja została utworzona w 2005 roku przez International Diabetes Federation. Poniżej kryteria wg których rozpoznajemy zespół metaboliczny:
– Zwiększony obwód talii mierzony wskaźnikiem WHR wskazującym na rozmieszczenie tkanki tłuszczowej. Obwód na poziomie talii u mężczyzn > 94 cm dla mężczyzn, u kobiet > 80 cm sygnalizuje otyłość brzuszną.
oraz występowanie jednocześnie 2 z 4 poniższych kryteriów:
– ciśnienie tętnicze > 130/85 mm Hg
– stężenie glukozy na czczo > 100 mg/dl
– stężenie triglicerydów we krwi > 150 mg/dl
– stężenie HDL dla mężczyzn < 40 mg/dl, dla kobiet < 50 mg/dl
Cukrzyca – pacjenci z tym schorzeniem i co najmniej jednym dodatkowym czynnikiem predysponującym do wystąpienie zespołu metabolicznego stanowią grupę największego ryzyka.
W cukrzycy tylu 2 mamy do czynienia ze zbyt małą ilością insuliny produkowanej przez trzustkę, jak
i ze spadkiem działania insuliny. Dochodzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi, a gdy przekroczy ono próg nerkowy, dochodzi do hiperglikemii. Objawia się to występowaniem glukozy w moczu oraz częstym oddawaniem moczu > 3 litrów na dobę. Zauważa się także wysychanie błon śluzowych i skóry oraz wzmożone pragnienie. Cukrzyca występuje również u osób młodych, predysponowanych genetycznie do rozwoju tego schorzenia. Osoby chore na cukrzycę typu 2 to w większości przypadków ludzie otyli, z nadciśnieniem tętniczym. Niezwykle istotny jest fakt, iż spadek masy ciała o 10% u osób otyłych lub z nadwagą prowadzi do zauważalnego spadku poziomu cukru we krwi.
Omawiając temat cukrzycy należy wspomnieć o zjawisku insulinooporności. Insulina to hormon wytwarzany przez komórki trzustki. Hormon ten uczestniczy w transportowaniu glukozy z krwi do komórek. Insulinooporność to stan, w którym dochodzi do zahamowanego lub osłabionego wpływu insuliny na komórki docelowe, mimo dostatecznego jej stężenia we krwi. Organizm ludzki próbuje zneutralizować tę nieprawidłowość wytwarzaniem kolejnych ilości hormonu do krwi. Insulinooporność działa prozapalnie i prozakrzepowo (zwiększa ryzyko zakrzepicy) oraz destabilizuje właściwy metabolizm tłuszczów podwyższając ilość cholesterolu LDL i obniżając ilość cholesterolu HDL.
Podwyższone stężenie trójglicerydów we krwi nazywamy hipertrójglicerydemią. Stan ten jest czynnikiem predysponującym do rozwoju zmian miażdżycowych w tętnicach, a następnie do wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Hipertrójglicerydemia pierwotna ma podłoże genetyczne, natomiast wtórna współistnieje przy otyłości, cukrzycy, chorobach związanych z niedoborem lub nadmiarem niektórych hormonów np. przy niedoczynności tarczycy. Pewne farmaceutyki również mogą doprowadzić do wzrostu poziomu triglicerydów np. leki moczopędne.
