Włókno pokarmowe nie ulega trawieniu i wchłanianiu w przewodzie pokarmowym człowieka, więc nie jest przyswajalne i nie może być źródłem energii. Mimo to wpływ błonnika na organizm jest istotny, a jego działanie zależy od rodzaju frakcji włókna pokarmowego. Wyróżniamy błonnik rozpuszczalny w wodzie, czyli pektyny, śluzy roślinne, fruktooligosacharydy i nierozpuszczalny w wodzie (wydalany w postaci niezmienionej), czyli celuloza, ligniny, niektóre hemicelulozy. Rekomendowana ilość błonnika w codziennej diecie powinna wynosić od 25 do 40 gram.
Błonnik rozpuszczalny w wodzie znajdziemy w nasionach roślin strączkowych (groch, fasola, soczewica), owocach, warzywach, przetworach z owsa i jęczmienia. Funkcje frakcji rozpuszczalnej:
Ochrona przed gwałtownymi wahaniami stężenia glukozy we krwi poprzez spowolnienie wchłaniania glukozy spożytej z pokarmem.
Regulacja gospodarki lipidowej na skutek obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL cholesterolu we krwi.
Zapobieganie zaparciom poprzez rozluźnienie mas kałowych.
Działanie detoksykujące powodowane przez wychwytywanie jonów metali ciężkich.
Zwalczanie biegunki za sprawą pęcznienia w jelicie i tworzenia żeli o dużej lepkości.
Błonnik nierozpuszczalny w wodzie występuje w nasionach i orzechach, zielonych warzywach liściastych, otrębach (z jęczmienia, kukurydzy, pszenicy), produktach pełnoziarnistych (ciemny chleb, makaron, ryż). Funkcje frakcji nierozpuszczalnej:
Zdolność wiązania wody, co skutkuje zwiększeniem objętości treści pokarmowej.
Pobudzenie funkcji żucia wraz ze zwiększeniem wydzielania śliny i ochroną zębów.
Ułatwienie trawienia poprzez stymulację wydzielania hormonów przewodu pokarmowego.
Ochrona przed zaparciami, dzięki przyspieszeniu perystaltyki jelit.
Skrócenie czasu przechodzenia mas kałowych przez jelito grube przez co kontakt jelita z toksynami jest krótszy.
W Polsce często mamy do czynienia ze zbyt niską konsumpcją błonnika pokarmowego. Związane jest to z wybieraniem przez społeczeństwo produktów mocno przetworzonych, niepełnowartościowych, czyli np. białego pieczywa zamiast razowego, białego makaronu zamiast ciemnego.
Nadmierne spożycie błonnika pokarmowego może niekorzystnie wpływać na wykorzystanie innych składników odżywczych z pożywienia. Zbyt duże ilości włókna pokarmowego zmniejszają wchłanianie tłuszczów, co doprowadza do zmniejszonego wchłaniania witamin w nich rozpuszczalnych (witaminy A, D, E i K). Błonnik zawiera kwas fitynowy, który utrudnia wchłanianie wapnia, żelaza i cynku. Należy pamiętać, aby pić dużo płynów, ponieważ dieta bogata w błonnik pokarmowy musi zostać uzupełniona o odpowiednia dawkę napojów, by nie doszło do powstania zaparć.
Zbyt duża ilość błonnika w diecie skutkuje podrażnieniem jelit i może wywołać biegunkę. Pacjenci cierpiący na np. anemię, zapalenie żołądka, wrzody żołądka, zapalenie trzustki, dróg żółciowych, jelit, powinni ograniczyć spożycie włókna pokarmowego.
