Zapis windykacyjny jest to rozporządzenie testamentowe na podstawie którego spadkodawca postanawia, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (tj. z chwilą śmierci spadkodawcy). Zapis windykacyjny może być dokonany jedynie w testamencie spisanym przed notariuszem w formie aktu notarialnego.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być:
– rzeczy oznaczone co do tożsamości np. samochód, obraz, meble;
– zbywalne prawa majątkowe np. własność, użytkowanie wieczyste, wierzytelności, prawa autorskie, udziały w spółkach, akcje itp.;
– przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
– ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
Zapis windykacyjny będzie skuteczny jedynie w przypadku, gdy dana rzecz w chwili śmierci spadkodawcy należy do niego. Zapis nie będzie skuteczny jeżeli spadkodawca sprzedał we wcześniejszym czasie przedmiot zapisu.
W odróżnieniu od zapisu zwykłego, przy zapisie windykacyjnym nie dokonuje się zastrzeżenia warunku lub terminu. Jeżeli spadkobierca dokonał ww. zastrzeżenia, to uważa się je za nieistniejące. Przykładowo, jeżeli spadkodawca zarządził, że przedmiot zapisu przejdzie na własność spadkobiercy po ukończeniu przez niego 21 roku życia, to co do zasady, zapis ten nie odnosi skutku. W takim przypadku, w pierwszej kolejności należy zbadać, czy bez takiego zastrzeżenia spadkodawca dokonałby zapisu. Jeżeli po zbadaniu okoliczności dojdziemy do przekonania, że spadkodawca mimo niezachowania terminu dokonałby rozporządzenia na rzecz danej osoby, to należy zapis wykonać. Jednak, jeżeli z okoliczności wynika, że gdy termin nie zostałby zastrzeżony, to spadkodawca nie dokonałby zapisu, to zapis ten należy uznać za nie ważny.
Zapis windykacyjny jest instytucją stosunkowo młoda, gdyż został wprowadzony do kodeksu cywilnego w 2011 roku. Przepisy o zapisie windykacyjnym mają również zastosowanie do testamentów sporządzonych przed datą ich wprowadzenia. W takim przypadku należy je stosować odpowiednio z uwzględnieniem woli spadkodawcy.
Wprowadzenie przepisów o zapisie windykacyjnym daje wiele korzyści dla spadkobierców, gdyż w momencie śmierci spadkodawcy nabywają oni na własność zapisane w testamencie przedmioty. W takim przypadku nie muszą już czekać na wykonanie testamentu lub na rozprawę sądową, a bezpośrednio po otwarciu spadku mogą dysponować zapisanym na ich rzecz majątkiem.
