Dziedziczenie polega na nabyciu po osobie zmarłej zarówno majątku, jak również obowiązków majątkowych np. długów spadkowych. Polskie prawo przewiduje dwa sposoby dziedziczenia: dziedziczenie ustawowe lub dziedziczenie testamentowe.
To, który z wyżej wskazanych sposobów zostanie zastosowany zależy od spadkodawcy (tj. osoby zmarłej). Jeżeli spadkodawca pozostawił testament (który został sporządzony w prawidłowy sposób), to będziemy mieli do czynienia z dziedziczeniem testamentowym. Natomiast w sytuacji, gdy spadkobierca nie pozostawi żadnego testamentu, to nastąpi dziedziczenie ustawowe.
W sytuacji, gdy spadkodawca testamentem przekaże spadkobiercom jedynie połowę spadku, to do drugiej połowy będzie miało zastosowanie dziedziczenie ustawowe.
Dziedziczenie ustawowe jest to określony przez ustawodawcę uniwersalny sposób dziedziczenia, który wskazuje, kto i w jakiej części dziedziczy spadek po zmarłym. Ustawodawca przewidział kilka następujących po sobie grup spadkowych. Zastosowaniem kolejnej grupy jest uzależnione od tego, czy w poprzedniej grupie wszystkie powołane do dziedziczenia osoby żyją, czy też jest konieczność powołania do spadku następnych osób.
Do dziedziczenia ustawowego są powoływane osoby wskazane w kodeksie cywilnym (art. 931 – 940 k.c.). Ustawodawca określając członków rodziny spadkobiercy posługuje się takimi określeniami jak:
- zstępni – do tej grupy należą dzieci, wnuki, prawnuki;
- wstępni – rodzice, dziadkowie;
- przysposobieni – przybranie dziecka za swoje, polega na przyjęciu dziecka do rodziny.
Do pierwszej grupy spadkowej należą: dzieci spadkodawcy oraz małżonek spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych. Jednakże małżonek spadkodawcy nie może otrzymać mniej niż ¼ spadku. Natomiast jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło spadku, to dziedziczą jego zstępni tj. dzieci, wnuki, prawnuki.
Przykład 1: Po śmierci spadkodawcy do spadku powołani zostają: żona i dwoje dzieci.
– w takim przypadku żona dziedziczy 1/3 spadku oraz dzieci również po 1/3 spadku.
Przykład 2: Po śmierci spadkodawcy do spadku powołani zostają: żona i troje dzieci:
– w takim przypadku żona dziedziczy ¼ spadku oraz dzieci po ¼ spadku.
Przykład 3 Po śmierci spadkodawcy do spadku powołani zostają: żona i czworo dzieci:
– w takim przypadku żona dziedziczy ¼ spadku oraz dzieci po 3/16 spadku.
Druga grupa ma zastosowanie, gdy zmarły nie posiada dzieci. W takim przypadku do spadku powołani zostają: małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Małżonek otrzymuje połowę majątku spadkowego, natomiast rodzice po ¼. Jeżeli zmarły nie posiada dzieci, ani małżonka, to rodzice dziedziczą spadek w całości.
Jeżeli jedno z rodziców już nie żyje, to jego udział w spadku zostanie rozdysponowany pomiędzy rodzeństwo spadkodawcy. Natomiast, jeśli spadkodawca ma rodzeństwa lub oni już nie żyją, to udział spadkowy rodzica oraz małżonka wynosi połowę spadku.
Jeżeli spadkodawca nie ma rodziców, rodzeństwa, zstępnych, to cały spadek przypada małżonkowi.
Trzecia grupa ma zastosowanie, gdy zmarły nie posiada dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa i ich dzieci, to cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych.
Czwarta grupa ma zastosowanie, gdy spadkodawca nie ma rodziny. W takim przypadku cały spadek przechodzi na Skarb Państwa tj. gminę ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
