W organizmie człowieka woda pełni wiele istotnych biologicznie funkcji: jest materiałem budulcowym, rozpuszczalnikiem i nośnikiem składników odżywczych oraz produktów przemiany materii; stanowi odpowiednie środowisko dla przebiegu reakcji metabolicznych; bierze udział w termoregulacji i w procesach trawienia i wchłaniania. Organizm ludzki nie potrafi magazynować większej ilości wody, więc należy stale uzupełniać jej zasoby w ustroju. Niedostateczna podaż wody prowadzi do zachwiania równowagi wewnątrzustrojowej. Szczególnie narażone na procesy odwodnienia (dehydratacji) są osoby w wieku podeszłym. Proces starzenia się organizmu i związane z tym zmniejszenie zawartości wody w ustroju oraz upośledzenie funkcjonowania narządów (głównie nerek i ośrodka pragnienia w mózgu) stwarzają ryzyko wystąpienia zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej. Dobowe zapotrzebowanie na wodę dorosłego człowieka wynosi od 25 do 35 ml na kilogram masy ciała zależnie od temperatury zewnętrznej, wilgotności powietrza. Według Polskiego Instytutu Żywności i Żywienia dobowa ilość płynów dla kobiet powinna wynosić 2000 ml, a dla mężczyzn 2500 ml. W przypadku seniorów, u których stan zdrowia uniemożliwiona normalne funkcjonowanie, dobowe zapotrzebowanie na wodę należy określić bardzo dokładnie.
Jakie wyróżniamy rodzaje odwodnienia?
– hipertoniczne – zwiększona utrata wody w stosunku do elektrolitów
– hipotoniczne – przewaga utraty elektrolitów
– izotoniczne – utrata równoważnych ilości wody i elektrolitów
Procesy starzenia się organizmu powodują, iż nawet niewielkie zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej może wywołać proces chorobowy lub doprowadzić do zaostrzenia objawów choroby współistniejącej. Kliniczne symptomy dehydratacji to przyspieszona akcja serca, zaburzenia widzenia, uczucie osłabienia, zaparcia, zawroty głowy, zaburzenia świadomości.
U seniorów najczęściej dochodzi do odwodnienia hipertonicznego wywołanego zbyt mała podażą wody, głownie na skutek upośledzenia fizjologicznego odruchu pragnienia. Wraz z upływem lat zmniejsza się wrażliwość nerwów obwodowych w jamie ustnej, gardle, przełyku i żołądku, które przesyłają do mózgu informacje o objętości przyjętych płynów. Przyczyną hipertonicznego odwodnia może być też zwiększona utrata wody przez nerki (cukrzyca), przewód pokarmowy (biegunki), skórę i płuca (gorączka). Nerki podczas procesów starzenia tracą swoją sprawność czynnościową, co skutkuje upośledzeniem ich zdolności do zagęszczania moczu. Objawy tego rodzaju odwodnienia to zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego, takie jak: pobudzenie, omamy, splątanie. Długotrwałe odwodnienie hipertoniczne może wywołać zmiany martwicze w naczyniach krwionośnych układu nerwowego oraz zakrzepicę. Leczenie tego rodzaju dehydratacji polega na uzupełnieniu niedoboru wody płynami bezelektrolitowymi – doustnie podaje się wodę, a dożylnie glukozę.
U seniorów istnieje też ryzyko pojawienia się odwodnienia hipo i izotonicznego. Do nadmiernej utraty elektrolitów prowadzi nieodpowiednio dobrana do stanu klinicznego pacjenta terapia lekami moczopędnymi. Podawanie tych leków bez kontroli stanu nawodnienia organizmu i przy upośledzonej wraz z wiekiem czynności nerek prowadzi do odwodnienia hipotonicznego skutkującego zaburzeniami ze strony ośrodkowego układu nerwowego, łącznie z delirium.
Warto zauważyć, że seniorzy często mają skłonność do nabywania bez konsultacji z lekarzem środków przeczyszczających zwalczających zaparcia. Niestety nieprawidłowe stosowanie tych preparatów prowadzi do dehydratacji i poważnych zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej.
Starzenie się narządów wywołuje zmiany w sile oddziaływania leków na organizm, więc zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia skutków ubocznych, takich jak: biegunka, wymioty. Lekami wpływającymi na bilans wodny są preparaty stosowane w chorobie Parkinsona, gdyż zmniejszają one uczucie pragnienia. Zmniejszonemu przyjmowaniu płynów sprzyja apatia i depresja oraz ograniczenia sprawności ruchowej.
