Osteoporoza jest chorobą cechującą się ubytkiem masy kostnej oraz dysfunkcjami mikroarchitektury kości. Jest to schorzenie dotykające przed wszystkim kobiet w wieku okołomenopauzalnym oraz osób w wieku podeszłym. Wzmożona utrata masy kostnej ma swój początek 2–3 lata przed ostatnią miesiączką. Stan ten trwa nawet do 3–4 lat po menopauzie, co związane jest ze zmniejszonym stężeniem żeńskich hormonów płciowych. Niski poziom estrogenów wzmaga resorpcję kości i utratę wapnia oraz fosforanów nieorganicznych wraz z moczem. U seniorów pierwszym objawem osteoporozy mogą być złamania osteoporotyczne będące najczęstszą przyczyną niepełnosprawności ludzi w podeszłym wieku. Złamania w obrębie stawu biodrowego mogą doprowadzić do zgonu pacjenta w ciągu roku po wystąpieniu urazu.
W związku z rosnącą liczbą zachorowań na osteoporozę należy zastosować działania mające na celu redukcję możliwych do wyeliminowania czynników ryzyka, takich jak niedobory witamin i minerałów, palenie tytoniu, niska aktywność fizyczna.
Witaminy i minerały
W celu opóźnienia rozwoju schorzenia należy zapewnić organizmowi prawidłowy poziom wapnia we krwi. Poziom ten jest utrzymywany przy udziale kalcytriolu, czyli aktywnej postaci witaminy D. Witamina D może być syntetyzowana w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego UV. Niewielka ekspozycja skóry na słońce w okresie od wczesnej wiosny do późnego lata może zapewnić odpowiednią dawkę powyższej witaminy, ale w pozostałych miesiącach roku należy zadbać o uzupełnienie poziomu kalcytriolu.
Wspomnianą witaminę można dostarczyć do organizmu wraz z dietą, lecz warto pamiętać, że u seniorów przemiana witaminy D3 do jej aktywnej formy ulega ograniczeniu. Wraz z wiekiem spada również przyswajalność wapnia wprowadzonego do organizmu z pożywieniem oraz obniża się stężenie witaminy D w skórze. Kobiety, które przekroczyły 65 rok życia powinny dostarczać wraz z dietą 1,5 g wapnia na dobę. Pierwiastek ten występuje w wielu produktach spożywczych w różnym stężeniu, odmienna jest także jego przyswajalność. Wchłanianie wapnia z produktów roślinnych jest zmniejszone z powodu zawartości szczawianów oraz błonnika pokarmowego.
Pierwiastkiem wpływającym na utrzymanie prawidłowej gęstości kości jest także fluor. Jego niedobór przyczynia się do zmniejszenia wytrzymałości kości oraz do spadku twardości szkliwa zębów. Źródłem fluoru jest woda pitna, w której zawartość fluoru wynosi pomiędzy 0,1 a 20 mg/l. Wody mineralne również cechują się zawartością omawianego pierwiastka. W terapii osteoporozy stosuje się fluorek sodu w postaci wolno uwalniającej się.
Związki antyoksydacyjne
Wykazano, że procesy oksydacyjne (utlenianie) przyczyniają się do rozwoju chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca czy miażdżyca. Wiadomo także, iż choroby układu kostnego mogą być spowodowane intensyfikacją wytwarzania w ustroju wolnych rodników tlenowych. W owocach i warzywach występują związki o potencjale przeciwutleniającym zwane polifenolami, wśród których na uwagę zasługują izoflawony i lignany. Źródłem polifenoli są suszone śliwki zawierające witaminę K regulującą poziom wapnia w organizmie oraz bor odpowiadający za normowanie ilości wapnia i magnezu wydalanego z moczem. Badacze oszacowali, że konsumpcja 100 g suszonych śliwek dziennie przez kobiety przechodzące menopauzę, może pomóc w utrzymaniu gęstości kości na prawidłowym poziomie.
Fitoestrogeny
Są to związki o działaniu podobnym do działania żeńskich hormonów płciowych, ale znacznie słabsze. Wpływają one pozytywnie na metabolizm kości poprzez wzmożenie syntezy witaminy D oraz wzmocnienie procesu wchłaniania wapnia z krwi do kości. Fitoestrogeny odnajdziemy w soi, roślinach strączkowych, szyszkach chmielu, korzeniu żeń-szenia.
