Katalog przyczyn, które mogą stanowić podstawę uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia jest zamknięty. Kodeks cywilny określa trzy przyczyny polegające na tym, że spadkobierca:
- dopuścił się umyślnego ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Przyczyna nr 1 – spadkobierca dopuścił się umyślnego ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy
Do pierwszej grupy przyczyn niegodności należy zaliczyć wszystkie umyślne przestępstwa skierowane przeciwko spadkodawcy m.in. przeciwko życiu, zdrowiu, wolności. Innymi słowy musi to być przestępstwo tego rodzaju, że godzi w podstawy egzystencji spadkodawcy np. spalenie domu, ciężkie pobicie, kradzież, naruszenie czci i nietykalności cielesnej.
Co prawda, ustawa nie precyzuje, co należy rozumieć przez pojęcie „ciężkiego” przestępstwa, ale będzie to na pewno każde zachowanie potępiane społeczne i uznawane za rażące naruszenie przyjętych norm społecznych. Do sądu każdorazowo należy ocena, czy dane przestępstwo można zakwalifikować, jako „ciężkie”. W takiej sytuacji, sąd weźmie pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy tj. zachowanie sprawcy, rozmiar szkody, jego motywację, sposób popełnienia czynu, jak również zachowanie się po jego popełnieniu.
Dla orzeczenia o niegodności nie ma znaczenia sam fakt upływu czasu od popełnienia czynu. Nawet jeżeli dane przestępstwo uległo już zatarciu czy też przedawnieniu według przepisów ustawy karnej, to nie zmienia to faktu, że okoliczności te będą badane w postępowaniu o uznanie za niegodnego i mogą stanowić podstawę wydania orzeczenia.
Przyczyna nr 2 – spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności
Druga grupa przesłanek dotyczy bezprawnego oddziaływania na wolę osoby sporządzającej testament. Ustawodawca uznał, że osoba, która podstępem lub groźbą nakłania spadkobiercę do wyrażenia woli lub jej zmiany nie zasługuje na otrzymanie spadku.
Groźba skierowana do spadkodawcy musi być poważna i wywoływać u spadkodawcy poczucie realności jej spełnienia. Groźba wyrządzenia krzywdy lub szkody może dotyczyć samego spadkodawcy, jak również osoby mu bliskiej, a niebezpieczeństwo jej spełnienia musi być uzasadnione.
Podstęp, to inaczej świadome i celowe wywołanie u spadkodawcy mylnego wrażenia, co do otaczającej go rzeczywistości. W takim przypadku spadkodawca dokonuje rozporządzeń testamentowych pozostając w błędnym przekonaniu np. chociażby co do niegodności innego spadkobiercy.
Przyczyna nr 3 – spadkobierca umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego
Ostatnia grupa przyczyn uznania za niegodnego polega na dążeniu do anulowania, czy też zmieniania rozporządzeń testamentowych dokonanych przez spadkodawcę. We wszystkich przypadkach spadkobierca musi celowo dążyć do zniweczenia rozporządzeń testamentowych upatrując w nich korzyści. Spadkobierca nie musi działać osobiście wystarczy, że zleci podrobienie lub przerobienie testamentu innej osobie.
Wystąpienie innych niż wymienione poniżej przyczyn nie spowoduje uznania danej osoby za niegodną dziedziczenia. Dlatego przed sądem należy precyzyjnie wskazać, która z wyżej wskazanych przyczyn wystąpiła i powołać na tę okoliczność wszelkie możliwe dowody.
