Saponiny to substancje, które można spotkać w ponad 500 gatunkach roślin. Nazwa pochodzi od łacińskiego „sapo” co oznacza mydło, bowiem związki te posiadają zdolność tworzenia piany w roztworach wodnych. Przykładem zastosowania saponin jest zatem produkcja środków piorących oraz gaśnic pianowych.
Omawiane związki wykorzystuje się także w przemyśle farmaceutycznym do wytwarzania leków steroidowych i syntetycznych hormonów. Dla człowieka saponiny są substancjami mało toksycznymi, ponieważ słabo wchłaniają się one z przewodu pokarmowego, a wchłonięte ilości są rozkładane do produktów wydalanych z moczem. Należy uważać jedynie, by nie aplikować saponin drogą dożylną, gdyż związki te posiadają zdolność do niszczenia błon erytrocytów (krwinek czerwonych), co jest procesem nieodwracalnym.
Działanie pobudzające
Biologicznie czynne substancje występujące w korzeniu żeń-szenia (Panax ginseng) nazywane są ginsenozydami lub panaksozydami. Ginsenozydy działają pobudzająco w stanach osłabienia psychicznego bądź fizycznego, podnoszą zdolność koncentracji, a także obniżają poziom glukozy we krwi u osób cierpiących na cukrzycę typu 2.
Łagodzenie przebiegu chorób zapalnych
Saponiny ukryte w korzeniu pierwiosnka powodują zwiększenie wydzielania śluzu w drogach oddechowych, co pomaga wywołać odruch wykrztuśny. Podobne działanie mają saponiny zawarte w korzeniu mydlnicy lekarskiej (Saponaria officinalis) i łyszczca wiechowatego (Gypsophila paniculata). Glicyryzyna zawarta w korzeniu lukrecji gładkiej (Glycyrrhiza glabra) cechuje się działaniem przeciwzapalnym, jest także stosowana do łagodzenia objawów choroby wrzodowej żołądka. Przykładami saponin o wpływie przeciwzapalnym są te pochodzące z nasion soi (Glycin max), a także z korzenia żeń-szenia.
Leczenie miażdżycy
Saponiny mogą być wykorzystywane w terapii miażdżycy, bowiem ginsenozydy z korzenia żeń-szenia oraz saponiny sojowe wpływają na redukcję stężenia frakcji „złego cholesterolu” LDL we krwi. Saponazydy otrzymane z korzeni mydlnicy lekarskiej, nasion soi oraz mydłoki zwyczajnej (Quillaja saponaria) prowadzą do spadku poziomu cholesterolu pozostawiając jednocześnie stężenie „dobrego choleserolu” HDL bez zmian.
Działanie antymutagenne i przeciwwirusowe
Badania na zwierzętach laboratoryjnych pokazują, że awicyny z akacji (Acacia victoriae) i saponiny B z nasion soi pomagają ograniczać uszkodzenia materiału genetycznego powodowane promieniowaniem UVB. Wpływ ten jest możliwy dzięki potencjałowi antyoksydacyjnemu saponin sojowych i ich umiejętności usuwania wolnych rodników tlenowych z organizmu. Działanie przeciwwirusowe odnotowano w przypadku saponozydów z Calendula avensis, które blokują namnażanie się wirusa grypy oraz opryszki zwykłej. Saponiny sojowe oraz glicyryzyna z korzenia lukrecji hamują replikację wirusa HIV.
Działanie przeciwnowotworowe
Saponiny otrzymane z soi mogą chronić organizm przed rozwojem raka jelita grubego. Potencjał antykancerogenny tych związków polega prawdopodobnie na ich łączeniu się z kwasami żółciowymi w jelitach, co pozwala obniżyć ryzyko niekorzystnego oddziaływania produktów rozpadu cholesterolu. Badania na zwierzętach wykazały, że kwasy żółciowe sprzyjają zachorowaniu na nowotwory jelita grubego, a stosowanie diety dostarczającej saponin sojowych redukuje częstość występowania zmian patologicznych w powyższym narządzie. Saponiny sojowe mają także zdolność do blokowania procesów zapalnych i hamują namnażanie się komórek zmienionych nowotworowo w jelicie. Wspomniane związki odpowiadają również za regulację procesów odpornościowych. Aktywność ta polega między innymi na stymulacji komórek żernych (makrofagów) układu immunologicznego, których główną rolą w organizmie człowieka jest pochłanianie i niszczenie drobnoustrojów, mikroorganizmów oraz uszkodzonych, nieprawidłowych komórek.
