Każdy ze współwłaścicieli danej ruchomości, jak również nieruchomości ma określone prawa i obowiązki, które zostały wymienione w przepisach Kodeksu cywilnego.
W poprzednim artykule pt. „Czym jest współwłasność?” została dokładnie omówiona sama instytucja współwłasności. W ramach przypomnienia, współwłasność jest to własność tej samej rzeczy, która może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom. Wszystkim osobom przysługują wówczas określone prawa i obowiązki. Przede wszystkim wskazać należy, że każdy ze współwłaściciel może swobodnie rozporządzać (zarządzać) swoim udziałem zgodnie z własną wolą. Takie rozporządzenie może polegać m.in. na zbyciu albo zrzeczeniu się swojego udziału na rzecz innej osoby. Dotyczyć to może m.in. sprzedaży, bądź też dobrowolnej rezygnacji z udziału w danej rzeczy. Warto tutaj zaznaczyć, że do czynności wskazanych powyżej, nie jest wymagana zgoda pozostałych współwłaścicieli. Jednakże należy pamiętać, że dotyczy to tylko i wyłącznie naszego udziału, nie zaś całej rzeczy wspólnej.
Inaczej jest w przypadku rzeczy wspólnej, która uznawana jest jako całość. Wówczas do rozporządzania rzeczą wspólną, jak również do czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu[1], potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Jeżeli nie została wyrażona pełna zgoda (czyli przez wszystkich współwłaścicieli), to wtedy osoby, których udziały łącznie wynoszą co najmniej połowę, mogą złożyć wniosek do sądu o rozstrzygnięcie takiego sporu. Jednakże Sąd, przy podejmowaniu decyzji, będzie brał pod uwagę cel danej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli.
Każdy ze współwłaścicieli ma obowiązek współdziałać w zarządzaniu rzeczy wspólnej. W przypadku nieprawidłowego postępowania z rzeczą wspólną, które jest rażące czy też sprzeczne z zasadami prawidłowego użytkowania, każdy ze współwłaścicieli może zwrócić się do sądu z wnioskiem o rozstrzygnięcie. Ponadto istnieje możliwość zwrócenia się do sądu o wyznaczenie zarządcy, który będzie sprawował pieczę nad rzeczą wspólną. Powyższe następuje wtedy, gdy brak jest możliwości uzyskania zgody większości w sprawach istotnych – dotyczących zwykłego zarządu albo jeżeli większość narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi osoby posiadające samodzielnie lub łącznie mniejszą część udziałów.
Na marginesie warto również zaznaczyć, że zarządcą rzeczy wspólnej może być jeden ze współwłaścicieli. W takim przypadku ma on prawo domagać się od pozostałych wynagrodzenia, które odpowiada nakładowi jego pracy. Jednakże na każde żądanie pozostałych jest on obowiązany do wystawienia rachunku z zarządu (dotyczy to m.in. dochodów, przychodów, wydatków, ciężarów, itp.). Istnieje także możliwość powołania osoby trzeciej do sprawowania zarządu, którą obowiązują takie same prawa i obowiązki. W kwestii dotyczących pożytków i innych przychodów z rzeczy wspólnej, wskazać należy, że przypadają one wszystkim współwłaścicielom proporcjonalnie do wartości ich udziałów. Podobnie jest w przypadku ponoszenia wydatków i ciężarów związanych z utrzymaniem i sprawowaniem pieczy nad rzeczą wspólną.
[1] Zarząd rzeczą wspólną – to inaczej współdziałanie na rzecz wspólnej rzeczy. Polega m.in. na podejmowaniu decyzji, które są związane z rzeczą wspólną, jak również ponoszenie kosztów związanych z jej utrzymaniem. Czynności zwykłego zarządu związane są z eksploatacją rzeczy i dbaniem o jej niepogorszenie. Czynnościami przekraczającymi zakres zwykłego zarządu może być np. zbycie lub obciążenie (np. ustanowienie na niej hipoteki) współwłasności jako całości.
