Umowa dożywocia jest umową cywilnoprawną. Przez jej zawarcie nabywca (osoba na rzecz której nieruchomość ma być przeniesiona) staje się właścicielem nieruchomości, a w zamian jest zobowiązany zapewnić uprawnionemu (właścicielowi nieruchomości) dożywotnie utrzymanie tj. dostarczyć wyżywienie, ubrania, mieszkanie, światło, opał, zapewnić odpowiednią pomoc oraz pielęgnować w chorobie, a także zorganizować na własny koszt pogrzeb. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, to nabywca nieruchomości ma obowiązek przyjąć uprawnionego jako domownika.
Na podstawie umowy obie strony zobowiązane są do zgodnego współdziałania. Jeżeli z jakichkolwiek powodów pomiędzy dożywotnikiem (właścicielem nieruchomości) a zobowiązanym (nabywcą nieruchomości) wytworzą się takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały w bezpośredniej styczności ze sobą, sąd może zamienić uprawnienia wynikające z umowy dożywocia na rentę. A w wyjątkowych wypadkach sąd może również rozwiązać umowę dożywocia.
Podstawową przesłanką zamiany uprawnień z dożywocia na rentę jest poważne pogorszenie się stosunków pomiędzy stronami. Zakres konfliktu musi osiągnąć taki poziom, że wymaganie od stron, aby pozostawały w bezpośredniej styczności, byłby sprzeczny ich obiektywnym dobrem. W takiej sytuacji, bez znaczenia jest okoliczność, która ze stron oraz w jakim zakresie spowodowała zaistnienie takiego stanu rzeczy.
Z żądaniem zamiany umowy dożywocia na rentę mogą wystąpić obie strony tj. zarówno dożywotnik, jak i zobowiązany. Sąd oceniając zaistniałą pomiędzy stronami sytuację, będzie brał pod uwagę jedynie przesłanki obiektywne. Renta, która może zostać przyznana dożywotnikowi może mieć charakter pieniężny lub rzeczy oznaczonych co do gatunku (jednakże zazwyczaj jest to określona kwota pieniędzy). Wysokość renty jest ustalana przez sąd z uwzględnieniem wartości przedmiotowej nieruchomości, gdyż wysokość świadczenia rentowego powinna odpowiadać wartości rynkowej przysługujących dożywotnikowi uprawnień. Zazwyczaj w tym celu sąd powołuje biegłego, który ustala wartość przedmiotowego świadczenia.
Natomiast żądanie rozwiązania umowy o dożywocie można żądać jedynie w ostateczności. Jest to przepis, który stosuje się w przypadku wystąpienia najbardziej ostrych konfliktów pomiędzy stronami, gdy nie ma szans na ich zażegnanie lub załagodzenie. W takiej sytuacji sąd również nie bada, która ze stron zawiniła i w jakim stopniu. Sąd ustala natomiast, czy umowa dożywocia może być wykonywana oraz czy będzie mogła być wykonywana w przyszłości.
