Zespól suchego oka (ZSO) to dysfunkcja filmu łzowego spowodowana niedostatecznym wydzielaniem łez lub ich nadmiernym parowaniem, co doprowadza do uszkodzenia międzypowiekowej powierzchni oka i powiązanych z tym nieprzyjemnych objawów dotyczących oczu. Stały i stabilny film łzowy pozwala na prawidłowe funkcjonowanie oka, poprzez zachowanie gładkiej powierzchni rogówki, zapewnienie wilgotnego środowiska dla odpowiedniego rozwoju komórek nabłonka rogówki i spojówki, nawilżenie powieki, transportowanie produktów metabolicznych, rozpuszczanie szkodliwych substancji z powierzchni rogówki i spojówki. Film łzowy składa się z trzech części, tj. z warstwy tłuszczowej (powierzchownej) zapobiegającej wysychaniu łez; z warstwy wodnistej (środkowej) stanowiącej 98% grubości; z warstwy mucynowej (wewnętrznej/śluzowej) powodującej trwałe przyleganie filmu łzowego do nabłonka rogówki. Objawy zespołu suchego oka to: pieczenie, swędzenie, ból oczu, kłucie pod powiekami, zmniejszenie ilości łez lub nadmierne łzawienie, spadek ostrości wzroku.
80% przypadków ZSO dotyczy zaburzeń związanych z warstwą wodnistą i jest związanych z upośledzoną czynnością wydzielniczą gruczołów łzowych. U 1/3 pacjentów powyżej 40 roku życia diagnozuje się obniżone wydzielanie łez spowodowane zanikiem gruczołów łzowych. Szczególnie dotyczy to kobiet w wieku okołomenopauzalnym, bo obniżony poziom estrogenów wpływa na zmniejszenie produkcji łez. Wraz z rozpoczynającym się klimakterium około 1/3 kobiet odczuwa dyskomfort związany z narządem wzroku. U pacjentek będących 10 lub więcej lat po menopauzie dwukrotnie częściej występują symptomy ZSO niż u kobiet bezpośrednio po okresie przekwitania. W celu uzyskania poprawy przy występowaniu ciężkich dolegliwości związanych z ZSO, kobietom po menopauzie można zalecić stosowanie hormonalnej terapii zastępczej. Wdrożenie takiego leczenia pozwala na zwiększenie wydzielania łez i zmniejszenie odczuwania dolegliwości spojówkowych. Kobiety w okresie menopauzy częściej zapadają na schorzenia autoimmunologiczne, przejawiające się pogorszeniem funkcjonowania gruczołów łzowych. Są to najczęściej: zespół Sjögrena, toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów. Zespół Sjögrena może rozwinąć się praktycznie w każdym wieku, ale zazwyczaj pojawia się między 45 a 55 rokiem życia i dotyka głównie kobiety (stanowią one ponad 90% chorych). Rozróżnia się dwie postaci tej choroby – pierwotną i wtórną. Pierwotna pojawia się u osób, które nie chorują na inne schorzenia z kręgu autoimmunologicznych. Wtórna, występuje w przebiegu innych chorób autoimmunologicznych, np. u ludzi chorujących na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS).
Objawy ZSO, takie jak pieczenie oczu i uczucie znajdowania się ciała obcego pod powieką, występują u około 50 % pacjentów chorych na cukrzycę typu II. Dysfunkcja filmu łzowego u tych osób głównie zależy od stopnia zaburzenia w funkcjonowaniu autonomicznego układu nerwowego, który unerwia gruczoł łzowy.
Leczenie jaskry przyczynia się do pojawienia się symptomów ZSO. Spadek produkcji łez w tym przypadku związany jest z miejscowym stosowaniem leków obniżających ciśnienie wewnątrzgałkowe. Wspomniane farmaceutyki niekorzystnie oddziałują na warstwę wodną. Konieczność częstej kontroli ciśnienia wewnątrzgałkowego i stosowanie miejscowych środków znieczulających doprowadza w konsekwencji do powstania zaburzeń w warstwie mucynowej.
Objawy oczne wynikające z zaburzenia czynności filmu łzowego spowodowane upośledzoną produkcją łez mogą być wynikiem zażywania niektórych leków np. leków obniżających nadciśnienie tętnicze, leków psychotropowych oraz niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
Leczenie ZSO polega głównie na stosowaniu substytutów łez, czyli tzw. sztucznych łez, które zapewniają odpowiednią wilgotność i śliskość gałki ocznej. W terapii ZSO czasami wystarczy prawidłowe rozpoznanie i wyeliminowanie przyczyny dolegliwości lub zmiana leków na takie, które nie zaburzają funkcji filmu łzowego.
