Otyłość w wieku geriatrycznym

Otyłość jest chorobą przewlekłą, która powstaje w wyniku nadmiernego nagromadzenia się tłuszczu w organizmie. Do otyłości predysponują czynniki środowiskowe w około 60-70% oraz genetyczne w 30-40%. Czynniki sprzyjające powstaniu nadwagi to:
– czynniki zewnętrzne: nieprawidłowe żywienie, mała aktywność fizyczna, stres, zaburzenia psychoemocjonalne
– czynniki wewnętrzne: metaboliczne, genetyczne, degeneracyjne
Po 20-30 roku życia stopniowo maleje masa mięśni (z 40% do 20% między 20 a 70 rokiem życia), natomiast masa tłuszczu rośnie maksymalnie do 60-70 roku życia, po czym ulega zmniejszeniu. Zatem po 70 roku życia maleje masa mięśni i tkanki tłuszczowej, dochodzi też do redystrybucji tkanki tłuszczowej, czyli rośnie tłuszcz trzewny i zawartość tłuszczu w mięśniach względem podskórnej tkanki tłuszczowej i całkowitej masy tkanki tłuszczowej. Wzrost zawartości tkanki tłuszczowej w mięśniach szkieletowych i w obrębie wątroby wiąże się z opornością na insulinę, cukrzycą typu 2, nadciśnieniem i zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych.
Związane ze starzeniem się zmiany hormonalne, takie jak spadek wydzielania hormonu wzrostu, wzrost oporności tkanek na działanie hormonów tarczycy – sprzyjają zmianom masy tkanki tłuszczowej, mięśni i bilansu energetycznego.
Jakie są powikłania otyłości u seniorów?
Nadmierna masa ciała może zaostrzyć związany ze starzeniem spadek sprawności ruchowej, przyczyniając się do zniedołężnienia. Otyłości w podeszłym wieku towarzyszy wiele zaburzeń metabolicznych. Ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego po 65 roku życia jest 6 razy wyższe u mężczyzn i 5 razy wyższe u kobiet w porównaniu z osobami wieku 20-34 lat. Wzrasta również częstość zachorowalności na cukrzycę typu 2. Po 30 roku życia stężenie glukozy na czczo rośnie o 1-2 mg/dl na dekadę, a stężenie po posiłku zwiększa się o 10-20 mg/dl. Zmiany te przypisywano wcześniej samemu wpływowi starzenia, ale w znacznej mierze odpowiada za nie wzrost masy tkanki tłuszczowej. U starszych osób aktywnych fizycznie bez zwiększonej masy tłuszczu trzewnego insulinooporność i cukrzyca typu 2 rozwijają się znacznie rzadziej.
Otyłości może towarzyszyć znaczna redukcja masy i siły mięśni. Zarówno starzenie, jak i otyłość powodują postępujący ubytek siły i wytrzymałości mięśni. Nadmierna masa ciała i sarkopenia u seniorów wzajemnie się potęgują: spadek masy mięśni zwykle prowadzi do ograniczenia aktywności fizycznej, co obniża wydatkowanie energii i może skutkować nadwagą.
Choroba zwyrodnieniowa stawów silnie koreluje z otyłością. Częstość występowania tej choroby wzrasta z wiekiem, co spowodowane jest przede wszystkim wydłużającym się okresem występowania mechanicznych obciążeń stawów.
Otyłość u seniorów można leczyć poprzez zmianę stylu życia, farmakoterapię lub za pomocą chirurgii bariatrycznej. Właściwie zbilansowana dieta oraz aktywność fizyczna stanowią podstawę odchudzania, wszystkie inne metody pełnią rolę pomocniczą. Połączenie diety niskoenergetycznej i wzrostu aktywności ruchowej prowadzi do umiarkowanej utraty masy ciała i jest obciążone niższym ryzykiem powikłań niż inne rodzaje terapii. Dieta redukująca podaż energii o 500-1000 kcal/dzień prowadzi do utraty 0,4-0,9 kg masy ciała/tydzień i spadku ciężaru ciała o 8-10% po 6 miesiącach. Regularne ćwiczenia nie są konieczne dla uzyskania początkowej redukcji masy ciała, ale pomagają ją utrzymać i zapobiegają ponownemu tyciu. U osób starszych umiarkowanie intensywne ćwiczenia fizyczne zmniejszają ryzyko obniżenia gęstości mineralnej kości, przeciwdziałają utracie mięśni i poprawiają ogólną sprawność ruchową.